استان همدان

فهرست مطالب

1. موقعیت جغرافیایی و اقلیم

2. تاریخچه و پیشینه

3. جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی

4. جاذبه‌های طبیعی

5. شخصیت‌های بزرگ

6. صنایع دستی و سوغات

7. آداب و رسوم و فرهنگ عامه

8. وضعیت اقتصادی و کشاورزی

9. جمعیت و تقسیمات سیاسی

10. جمع‌بندی

۱. موقعیت جغرافیایی و اقلیم

استان همدان با مساحتی حدود ۱۹,۴۹۳ کیلومتر مربع، در غرب ایران قرار دارد.

این استان از شمال به استان‌های زنجان و قزوین، از جنوب به استان لرستان، از شرق به استان مرکزی و از غرب به استان‌های کردستان و کرمانشاه محدود می‌شود.

ویژگی‌های توپوگرافی:

• کوهستان الوند: مهم‌ترین عارضه طبیعی منطقه است که با ارتفاع ۳۵۷۴ متر از سطح دریا، قله «الوند» را در خود جای داده است.

  این کوهستان، نقش تعیین‌کننده‌ای در آب‌وهوای استان دارد.

• دشت‌ها: دشت‌های حاصلخیزی مانند دشت همدان-بهار در شمال و شمال شرق این کوهستان قرار گرفته‌اند.

آب و هوا:
همدان به دلیل قرارگیری در منطقه کوهستانی، دارای آب و هوای سرد کوهستانی است.

زمستان‌های بسیار سرد و پربرف و تابستان‌های معتدل و خنک از ویژگی‌های بارز اقلیمی آن است.

اختلاف دمای قابل توجه بین روز و شب نیز در این استان مشهود است.

۲. تاریخچه و پیشینه

قدمت شهر همدان به دوران مادها (حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد) بازمی‌گردد و به عنوان پایتخت نخستین شاهنشاهی ایران شناخته می‌شود.

• دوران مادها: دیاکو، بنیان‌گذار شاهنشاهی ماد، همدان (هگمتانه) را به عنوان پایتخت انتخاب کرد.

  هگمتانه به معنای «محل گرد آمدن» بوده و به صورت دایره‌ای و متشکل از هفت حصار تو در تو ساخته شده بود.

• دوران هخامنشیان: هگمتانه به عنوان یکی از پایتخت‌های administratه هخامنشیان و اقامتگاه تابستانی شاهان این سلسله مورد استفاده قرار می‌گرفت.

• دوران سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان: این شهر در این دوران نیز اهمیت خود را حفظ کرد و یکی از مراکز مهم حکومتی بود.

• دوران اسلامی: پس از فتح ایران توسط اعراب مسلمان، این شهر به تدریج به «همدان» تغییر نام داد و در دوران سلجوقیان به اوج شکوفایی خود رسید.

• دوران معاصر: همدان امروزه به عنوان یکی از کلانشهرهای ایران و مرکز استان همدان، نقش مهمی در منطقه غرب کشور ایفا می‌کند.

۳. جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی

همدان موزه‌ای روباز از تاریخ و تمدن ایران است.

• تپه هگمتانه: این محوطه تاریخی، بقایای شهر کهن هگمتانه است.

  کاوش‌های باستان‌شناسی در این تپه، سازه‌هایی از جمله کاخ و کتیبه‌های سنگی، تالارهای ستون‌دار و سیستم پیشرفته آبرسانی را آشکار ساخته است.

• گنجنامه: کتیبه‌های سنگی بر روی کوه الوند که متعلق به دوران داریوش بزرگ و خشایارشای هخامنشی است.

  این کتیبه‌ها به سه زبان فارسی باستان، ایلامی و بابلی نوشته شده‌اند.

• مقبره بوعلی سینا: بنای نمادین شهر همدان که به یادبود شیخ الرئیس ابوعلی سینا، دانشمند و فیلسوف بزرگ ایرانی ساخته شده است.

  این بنا با الهام از برج قابوس و معماری دوره اسلامی در مرکز شهر واقع شده است.

• مقبره باباطاهر: آرامگاه باباطاهر عریان، شاعر و عارف دلسوخته همدانی، با معماری زیبای خود میزبان علاقه‌مندان به عرفان و ادبیات است.

• آرامگاه استر و مردخای: از معدود زیارتگاه‌های یهودیان در ایران که مقبره استر، ملکه خشایارشا، و عمویش مردخای است و از نظر تاریخی و مذهبی بسیار حائز اهمیت می‌باشد.

• غار علیصدر: یکی از شگفت‌انگیزترین غارهای آبی جهان در شهرستان کبودرآهنگ.

  قایقرانی در دل کوه و دالان‌های پرپیچ و خم این غار، تجربه‌ای منحصربه‌فرد است.

• سنگ‌نبشته های گنجنامه: در کنار کتیبه‌های هخامنشی، آبشار زیبای گنجنامه و تله‌کابین آن، این مکان را به یک قطب گردشگری تبدیل کرده است.

• بازار تاریخی همدان: از بازارهای سنتی و قدیمی ایران که معماری زیبا و راسته‌های مختلف آن، حال و هوای گذشته را زنده می‌کند.

۴. جاذبه‌های طبیعی

طبیعت استان همدان به‌ویژه در فصل بهار بسیار چشم‌نواز است.

• کوهستان الوند: مقصد اصلی کوهنوردان و طبیعت‌گردان در بهار و تابستان.

• دره مرادبیگ و دره ماوشان: دره‌های سرسبز و خوش آب و هوا در دامنه‌های الوند.

• پیست اسکی تاریک دره: تنها پیست اسکی استان که در زمستان‌ها فعال است.

• سراب‌های گیان و گنبد: چشمه‌های طبیعی و دائمی که محیطی سرسبز و تفریحی را ایجاد کرده‌اند.

• روستای ورکانه: روستایی با خانه‌های سنگی و معماری منحصربه‌فرد که به "روستای سنگی" یا "ماسوله همدان" معروف است.

۵. شخصیت‌های بزرگ

همدان زادگاه و آرامگاه بسیاری از بزرگان علم و ادب ایران است:

• ابوعلی سینا (ابن سینا): پزشک، فیلسوف و دانشمند شهیر ایرانی.

• باباطاهر عریان: شاعر دوبیتی‌سرای بزرگ و عارف نامدار.

• میرزاده عشقی: شاعر و روزنامه‌نگار دوره مشروطه.

• عارف قزوینی: شاعر و تصنیف‌ساز ملی ایران که در همدان درگذشت.

• سید جمال الدین اسدآبادی: از روشنفکران و مصلحان اجتماعی دوره قاجار (اهل اسدآباد همدان).

۶. صنایع دستی و سوغات

• صنایع دستی:

  • سرامیک و سفال: به‌ویژه سفالینه‌های لالجین که پایتخت سفال ایران محسوب می‌شود.

  • چرم سازی: همدان از دیرباز به کیفیت چرم خود معروف بوده و صنعت چرم‌سازی آن سابقه‌ای طولانی دارد.

  • مصنوعات چوبی (منبت کاری): شهرستان ملایر به خاطر منبت‌کاری های زیبا و ظریفش شناخته شده است.

• سوغات:

  • آبنبات و شیرینی: از جمله "آبنبات شاخی همدان" که معروف است.

  • کمپوت و آبمیوه: به دلیل باغات فراوان میوه.

  • انگور و کشمش: شهرستان ملایر یکی از قطب‌های تولید انگور و کشمش در ایران است.

  • بادام و گردو: محصولات خشکبار استان از مرغوبیت بالایی برخوردارند.

۷. آداب و رسوم و فرهنگ عامه

مردم همدان به مهمان‌نوازی، سخت‌کوشی و صرفه‌جویی معروف هستند.

گویش همدانی از گویش‌های اصیل فارسی است.

از مراسم خاص منطقه می‌توان به آیین‌های عروسی سنتی، مراسم نوروز و "میر نوروزی" و همچنین موسیقی محلی با ساز و آوازهای خاص اشاره کرد.

۸. وضعیت اقتصادی و کشاورزی

• کشاورزی و دامپروری: به دلیل حاصلخیزی خاک و وجود منابع آب، کشاورزی یکی از پایه‌های اقتصاد استان است.

  محصولات عمده شامل گندم، جو، سیب زمینی، انگور، سیب و بادام است.

  دامپروری نیز به ویژه در مناطق عشایری رونق دارد.

• صنعت: شهرک‌های صنعتی متعددی در اطراف همدان وجود دارد که در زمینه‌های تولید مواد غذایی، ماشین‌آلات، چرم و .... فعالیت می‌کنند.

• معادن: معادن سنگ‌های تزئینی (به ویژه گرانیت) و سنگ گچ از منابع معدنی مهم استان هستند.

• گردشگری: به دلیل غنای تاریخی و طبیعی، صنعت گردشگری نقش مهمی در اقتصاد استان ایفا می‌کند.

۹. جمعیت و تقسیمات سیاسی

بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، استان همدان دارای جمعیتی حدود ۱,۷۵۸,۲۶۸ نفر بوده است.

مرکز این استان، شهر همدان است.

شهرستان‌های استان همدان:

1. همدان

2. ملایر

3. نهاوند

4. تویسرکان

5. کبودرآهنگ

6. بهار

7. اسدآباد

8. رزن

9. فامنین

۱۰. در انتها

استان همدان، گنجینه‌ای از تاریخ، فرهنگ و طبیعت ایران است.

از دل کهن‌ترین تمدن‌های ایرانی برخاسته و امروزه با حفظ اصالت خود، به استانی مهم و تاثیرگذار در غرب کشور تبدیل شده است.

این استان با داشتن جاذبه‌های بی‌نظیر تاریخی مانند هگمتانه و گنجنامه، طبیعی مانند غار علیصدر و کوه الوند، و شخصیت‌های جهانی مانند بوعلی سینا، همواره مقصدی جذاب برای گردشگران و پژوهشگران از سراسر جهان بوده و خواهد بود.

همدان نه تنها یک شهر، بلکه روایتی زنده از تاریخ پرفراز و نشیب ایران زمین است.