استان مرکزی

موقعیت جغرافیایی و اهمیت ارتباطی:

• موقعیت: استان مرکزی در قلب ایران و در دامنه های سلسله جبال زاگرس مرکزی قرار گرفته است.

  این استان از شمال به استانهای تهران و قم، از غرب به استان همدان، از جنوب به استانهای لرستان و اصفهان و از شرق به استانهای تهران، قم و اصفهان محدود می شود.

• مساحت و مرکز: مساحت این استان حدود 29,130 کیلومتر مربع است و مرکز آن شهر اراک میباشد.

• اهمیت ارتباطی: استان مرکزی به دلیل موقعیت مرکزی خود، یک کریدور ترانزیتی حیاتی است و شبکه های اصلی راه آهن و جاده های کشور (مانند آزاد راه 5 و راه آهن سراسری) از آن عبور می کنند و آن را به پلی برای اتصال شمال به جنوب و شرق به غرب ایران تبدیل کرده اند.

تقسیمات سیاسی:
این استان دارای 12 شهرستان است:
اراک، ساوه، تفرش، خمین، محلات، دلیجان، شازند، زرندیه، کمیجان، فراهان، آشتیان و خنداب.

تاریخچه و پیشینه:

• استان مرکزی امروزی، بخشی از تاریخی کهن به نام عراق عجم است که مهد تمدن، علم و ادب پارسی بود و زادگاه بسیاری از دانشمندان و شعرای بزرگ ایرانی است.

• وجود آثار تاریخی متعدد از دوره های مختلف (پیش از تاریخ، اشکانی، ساسانی، اسلامی) گواه بر قدمت سکونت در این منطقه است.

• این استان به دلیل نقش آفرینی در انقلاب اسلامی (زادگاه امام خمینی (ره)) و نیز دفاع مقدس، از اهمیت تاریخی-مذهبی ویژهای برخوردار است.

آب و هوا (اقلیم):
استان مرکزی دارای آب و هوایی نیمه خشک و معتدل کوهستانی است.

به دلیل وجود ارتفاعات، اختلاف دمای قابل توجهی بین شمال و جنوب استان وجود دارد.

• زمستان: سرد و نسبتاً پر بارش در مناطق مرتفع.

• تابستان: معتدل و خشک در ارتفاعات، و گرم و خشک در دشتها و مناطق پست.

جمعیت و فرهنگ:

• جمعیت: بر اساس سرشماری های اخیر، جمعیت استان مرکزی حدود ۱.۵ میلیون نفر است.

• قومیت و زبان: اکثر مردم استان فارسی زبان هستند و به گویش های محلی فارسی (مانند وفسی، تفرشی، آشتیانی و الویری) صحبت می کنند.

  همچنین اقلیتی ترک زبان (در ساوه) و نیز گویش وران زبان تاتی در برخی مناطق وجود دارند.

• آداب و رسوم: آیین ها و مراسم محلی مانند عید نوروز، مراسم سوگواری محرم (با آیین های خاصی مانند نخل گردانی در بعضی شهر ها) و جشن های عروسی با موسیقی و رقص های محلی با شکوه برگزار می شوند.

• شخصیت های برجسته: این استان زادگاه بزرگان بسیاری است، از جمله:

  • امام خمینی (ره) بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران از خمین.

  • میرزا تقی خان امیرکبیر صدراعظم بزرگ ایران از فراهان.

  • پروین اعتصامی شاعر پر آوازه ایرانی از تفرش.

  • قائم مقام فراهانی ادیب و سیاستمدار بزرگ از فراهان.

اقتصاد و صنعت:
استان مرکزی از نظر اقتصادی بسیار متنوع و قدرتمند است:

1. صنعت:

   • شهر اراک یکی از قطب های صنعتی کشور است.

     وجود کارخانه های عظیم مانند:

     • صنایع (ماشین سازی، آلومینیوم سازی، سازه های فولادی)

     • صنایع پتروشیمی و پالایشگاه

     • صنایع غذایی و شیمیایی

   • شهرستان ساوه نیز به دلیل صنایع خودرو (ایران خودرو) و به ویژه تولید انبوه محصولات کشاورزی (انار و پسته) اهمیت زیادی دارد.

2. کشاورزی و دامپروری:

   • به دلیل خاک حاصل خیز و منابع آبی (سدهای مهمی چون سد الغدیر)، کشاورزی رونق دارد.

   • محصولات شاخص: انار ساوه (معروفترین در کشور)، پسته ساوه، انگور، گردو، گیاهان دارویی و گل های زینتی (شهرستان محلات به عنوان پایتخت گل ایران شناخته می شود).

   • دامپروری و تولید فرآورده های لبنی نیز به صورت سنتی و صنعتی انجام می شود.

3. معادن:

   • استان دارای معادن غنی از جمله سلستین (از مهمترین معادن جهان)، سنگ آهن، سنگ های تزئینی (مرمر)، سرب و روی است.

جاذبه های گردشگری:
استان مرکزی برای هر نوع سلیقه گردشگری جذابیت دارد:

• تاریخی و فرهنگی:

  • بازار تاریخی اراک: از کامل ترین و زیبا ترین بازارهای سنتی ایران.

  • مسجد جامع ساوه: یکی از قدیمی ترین مساجد ایران با آثاری از دوره ساسانی.

  • آتشکده آتشکوه (نزدیک محلات): از آثار باشکوه دوره ساسانی.

  • خانه تاریخی پیرنیا (مربوط به دوره قاجار) در محلات.

  • شهر زیرزمینی ذلف آباد در فراهان.

  • خانه امام خمینی (ره) در خمین.

• طبیعی:

  • غار نخجیر: از زیباترین غارهای آهکی ایران در دلیجان.

  • دره گردو (گردکان) در خمین: منطق های بسیار بکر و زیبا با آب وهوای مطبوع.

  • سراب عمارت در خمین: چشمه ساری زیبا و تفریحی.

  • دشتهای لاله های واژگون در شهرستان شازند در فصل بهار.

  • منطقه حفاظت شده هفتاد قله: یکی از قدیمی ترین مناطق حفاظت شده ایران با تنوع جانوری و گیاهی بسیار.

• مذهبی:

  • حرم حضرت معصومه (س) در شهر قم (اگرچه قم امروزه استان جداگانه ای است، اما از نظر تاریخی و جغرافیایی پیوند نزدیکی با منطقه دارد و بسیاری از زائران از استان مرکزی عبور می کنند).

  • امامزاده ها متعدد در سراسر استان.

صنایع دستی و سوغاتی:

• صنایع دستی: قالی بافی (فرش ساروق از شهرستان فراهان از معروفترین و مرغوبترین فرشهای ایران است)، گیوه بافی، منبت کاری، سفال و سرامیک (مخصوصاً در محلات).

• سوغاتی های خوراکی:

  • انار و رب انار ساوه

  • پسته ساوه

  • گلهای زینتی محلات

  • عسل کوهستان

  • کشمش و گردو

  • آجیل و شیرینی های محلی مانند باقلوا و نان چرب و شیرین.

در انتها:

استان مرکزی را می توان به حق موزاییکی از تنوع نامید: ترکیبی از صنعت پیشرفته و کشاورزی اصیل، کوه های سر به فلک کشیده و دشت های حاصل خیز، آثار تاریخی چند هزار ساله و یادگارهای انقلاب اسلامی.

این استان نه تنها به عنوان قلب تپنده اقتصاد و ترابری ایران، بلکه به عنوان گهواره فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم شناخته می شود.