قلعه والی (موزه مردم شناسی ایلام) یکی از آثار دوره قاجاریه است که در دشت میان کوهی ایلام و در بالای تپه چگا میرک (خیابان پاسداران کنونی شهر ایلام) در سال ۱۳۲۶ هجری قمری ساخته شده‌است. چشمه بی بی آب این قلعه را تأمین می‌کرده است که به سبک گذشته با استفاده از تنبوشه آب چشمه به محوطه حیاط مرکزی قلعه هدایت می‌شده‌است.
تاریخچه قلعه والی
این قلعه در سال ۱۳۲۶ هجری قمری به فرمان غلام رضا خان والی فیلی در محله ای بنام حسین آباد فیلی که به ده بالا مشهور بوده، احداث گردید. غلامرضاخان والی این محل و بنا را برای اسکان خود در فصل تابستان انتخاب کرده و آن را بر روی تپه‌ای نه چندان بلند احداث کرد. پس از اتمام بنای قلعه، غلام رضا خان دستور به نگارش کتیبه ای به طول ۱۸۰ سانتیمتر داد تا با زیباترین شکل ممکن حکاکی گردد. این سنگ نوشته به خط نستعلیق بود و در آن ایام بر بالای ورودی شرقی قلعه در داخل دیوار نصب شد ولی در جریان جنگ تحمیلی فرو افتاد و فعلا در جای دیگری از قعله نگهداری می شود. این سنگ نوشته در زمان مجمد علی شاه قاجار و غلامرضا خان ابوقداره والی لرستان حک شده است.
معماری قلعه والی
مساحت کل قلعه4687 متر مربع و زیر بنای قلعه 1464 متر مربع است. قلعه دارای سه در ورودی در قسمت شرق-غرب و جنوب است که در اصلی در قسمت جنوبی است و دیگر درها خصوصی بوده است. مصالح بکار رفته در معماری قلعه شامل سنگ، آجر، گچ، کاشی و چوب می باشد. این بنا دارای قسمتهای متعدد چون حرم سرا، قسمت شاهنشین، اتاق آیینه و زندان در زیر زمین می باشد.
در ضلع شمالي قلعه تالار زيبايي وجود دارد كه ابعاد و اندازه داخلي آن بزرگتر از ساير اتاقها مي باشد. در وسط تالار حوض كوچكي قرار دارد كه اطراف و داخل آن با سنگ مرمر مزين شده بود و در زمان بازسازي با كاشي هاي رنگي تزئين گرديد.
وجود نرده هاي مشبك آجري به رنگ فيروزه اي، تراس هاي سرپوشيده ضلع جنوبي همراه با پنجره هاي مشبك با شيشه هاي الوان، اورسي هاي قلعه، ستونهاي دايره اي، سرستونهاي منقوش در ايوان، قوسهاي كماني و تزئيني و كاربندي بالاي آن با كاشي هاي رنگي، درختان بلند و كهنسال كاج و حوض مستطيل شكل در صحن جلوي قلعه چشم انداز كاملاً زيبايي به قلعه و معماري آن داده است.
بازسازی قلعه والی
قلعه والی در زمان جنگ تحمیلی تا حدود ۵۰٪ تخریب شد که در سال ۱۳۶۷ با همکاری سازمان میراث فرهنگی بعد از دو سال تلاش بی وقفه در سال ۱۳۶۹ بازسازی آن به اتمام رسید و در اختیار مدیریت میراث فرهنگی استان ایلام قرار گرفت.
دسترسی محلی قلعه والی
قلعه والی در دشت میان کوهی ایلام و در بالای تپه چگا میرک (خیابان پاسداران کنونی شهر ایلام) قرار گرفته است.
